علوم آزمایشگاهی

علوم آزمایشگاهی شاخه ­ای از علوم پزشکی است که در ارتباط با آنالیز آزمایشگاهی خون مایعات و انساج بدن انسان به منظور تشخیص بیماری پیگیری درمان و حفظ سلامت افراد جامعه فعّالیّت می‌کند.

تاریخچه رشته و پیشرفت‌های جدید

این رشته که به نام مدیکال تکنولوژی در دانشگاه های جهان آموزش داده می شد در سال 1976 Credentialing Agency National آنرا به Medical Laboratory Sciences (MLS) تغییر داد به طوری که در حال حاضر این رشته به نامهای Medical Laboratory Sciences و یا  Clinical Laboratory Sciences وجود دارد . اکثرا معتقدند که نام جدید وظایف حرفه ای شاغلین این رشته که به نام Clinical Laboratory Sciences Officer (MLSO)نامیده می شوند را بهتر بیان می کند .

در ایران دوره کارشناسی پیوسته علوم آزمایشگاهی از سال 1347 در دانشگاههای تهران شیراز اصفهان تبریز اهواز و …. تاسیس گردید که بعد از انقلاب فرهنگی به صورت کاردانی و کارشناسی ناپیوسته در آمد.

در این رشته به موازات پیشرفت علوم پزشکی و گسترش دامنه روش های تشخیصی تجهیزات آزمایشگاهی نیز بسیار پیشرفت کرده بطوری که امروزه شاغلین این رشته از دستگاه های الکترونیکی و اتوماتیک بسیار دقیق و حساس برای انجام آزمایشات مختلف بهره میگیرند.

ارزش ها و باورها (فلسفه برنامه) 

فلسفه اصلی تدوین این برنامه درسی تربیت نیروی انسانی کارشناس در رشته علوم آزمایشگاهی بر اساس وظایف حرفه ای تعریف شده و معین در جامعه است.بطوری که اصول اساسی تعلیم و تربیت که شامل رشد شخصیتی و افزایش قدرت تفکر و شایستگی حرفه ای و ایجاد مهارت های یادگیری مداوم را در دانش آموختگان برای ارائه خدمات آزمایشگاهی مطلوب در برداشته باشد.

ماموریت برنامه آموزشی در تربیت نیروی انسانی

ماموریت اصلی رشته علوم آزمایشگاهی تربیت افرادی است که بتوانند در آزمایشگاهای بالینی بیمارستان ها و آزمایشگاه های مراکز بهداشتی با دانش اختصاصی که آموخته اند و با بکارگیری دستگاه های الکترونیکی پیچیده و روش های متعدد آزمایشات مختلف را روی خون و یا دیگر مایعات و انساج بدن انجام دهند.

اطلاعات و نتایج به دست آمده از این آزمایشات پزشک را در تشخیص بیماری روند درمان و حفظ سلامت جامعه یاری می دهد . نظر به اینکه این رشته دائما در حال تغییر و توسعه است فارغ التحصیلان این رشته باید به نحوی آموزش ببینند که دانش و مهارت کافی برای تطبیق خود با تکنولوژی جدید را داشته باشند.

چشم انداز برنامه آموزشی در تربیت نیروی انسانی

آزمایشگاه های بالینی و بهداشتی در طی چند دهه گذشته از بخش کوچک که با چند دستگاه ساده و روش های سنتی فیزیک شیمیایی تبدیل به مراکزی بزرگ با تجهیزات بسیار پیشرفته و شاخه های متعدد گردیده است.این تغییرات شگرف و سریع کارکنانی را طلب می کند که علاوه بر مجهز بودن به سلاح دانش روز قادر به استفاده از تجهیزات و دستگاه های پیچیده الکترونیکی و کامپیوتری و انجام روش های جدید تشخیصی و مولکولی باشند. لذا چشم انداز بازار کار برای کارشناسان ورزیده و متبحر علوم آزمایشگاهی در حال و آینده در بستر رو به پیشرفت آزمایشگاه های بالینی و بهداشتی و کارخانجات و شرکت های تولید و پخش مواد و وسایل آزمایشگاهی بسیار روشن و نمایان می باشد.

اهداف کلی

هدف از برنامه آموزشی کارشناسی علوم آزمایشگاهی تربیت دانشجویان برای ارائه خدمات آزمایشگاهی است . در این برنامه تعلیمات عمومی و اختصاصی لازم به دانشجویان داده شده تا علاوه بر درک کافی از انسان فرهنگ حکم بر آن و محیط اطرافش از عهده انجام آزمایشات اولیه و معمول در آزمایشگاه های بهداشتی و بالینی بر آیند.

نقش دانش آموختگان

دانش آموختگان دوره کارشناسی رشته علوم آزمایشگاهی علاوه بر رشد شخصیتی و تفکر علمی که طی دوره آموزش کسب نموده اند قادر خواهند بود آزمایشات بالینی تحقیقاتی و خدمات وابسته را در مراکز زیر بعنوان کارشناس انجام دهند.

• آزمایشگاهای بالینی بیمارستان های دولتی و خصوصی

• آزمایشگاه های مراکز بهداشتی

• آزمایشگاه های تشخیص طبی خصوصی

• انستیتوها و مراکز تحقیقاتی و آموزشی

• کارخانجات تولید وسایل و مواد آزمایشگاهی

• شرکت های پخش فراورده های بیولوژیک و آزمایشگاهی

• آزمایشگاه های پزشکی قانونی

• آزمایشگاه های سازمان انتقال خون.

 

وظایف حرفه ای دانش آموختگان

کارشناسان علوم آزمایشگاهی برای انجام خدمات آزمایشگاهی از انواع تجهیزات و روش های مختلف آزمایشگاهی بهره مند خواهند شد این روش ها شامل مطالعات میکروسکوپی روش های تشخیص مولکولی روش های مختلف تجزیه شیمیایی و ایمونولوژیکی و شناسایی باکتریولوژیکی می باشند.

این افراد نه فقط آزمایشات مختلف را انجام می دهند بلکه از اهمیت و اعتبار داده های بدست آمده با تکرار آزمایشات و بکارگیری روش های مختلف کنترل کیفی و مشاوره با پزشکان و دیگر پرسنل بهداشتی درمانی نیز باید اطمینان حاصل نماید. سرپرستی کاردان های علوم آزمایشگاهی بر عهده این افراد می­باشد.

استراتژی های اجرایی برنامه

برنامه آموزشی مقطع کارشناسی پیوسته علوم آزمایشگاهی طوری تدوین شده است که دارای استراتژی­ های زیر باشد:

• خدمات آزمایشگاهی بالینی مورد نیاز جامعه را برآورده سازد.

• خدمات آزمایشگاهی مورد نیاز مراکز بهداشتی کشور که برای پیشگیری و حفظ سلامت لازم است تامین نماید.

• از اصول وفنون جدید روش تدریس و یادگیری در حیطه نظری – عملی و کارآموزی در عرصه استفاده گردد.

• فارغ التحصیلان بتوانند در حیطه های مختلف آموزشی تحقیقاتی خدماتی و تولیدی خدمات آزمایشگاهی مورد نیاز جامعه را پوشش دهند.

• نظر به تغییر سریع و مداوم روشهای آزمایشگاهی فارغ التحصیلان این رشته از توانائی تطبیق خود با تکنولوژی جدید بر خوردار باشند.

رشته مشابه در داخل کشور

این رشته در مقاطع کاردانی و کارشناسی ناپیوسته در اکثر دانشگاه های علوم پزشکی وجود دارد.

رشته مشابه در خارج از کشور

در تعداد زیادی از دانشگاه های معتبر جهان این رشته به نام های Medical Laboratory SciencesوSciences Clinical Laboratory وجود دارد.

آینده تحصیلی

فارغ التحصیلان دوره کارشناسی علوم آزمایشگاهی می توانند در هریک از شاخه های مرتبط با رشته مانند بیوشیمی – خون شناسی – ایمنی شناسی – باکتری شناسی – میکروب شناسی – انگل شناسی – ویروس شناسی – قارچ شناسی – سم شناسی – بیو تکنولوژی و… در مقطع کارشناسی ارشد و سپس دکترای تخصصی (Ph.D ) ادامه تحصیل دهند.

طول دوره و ساختار آن 

متوسط طول دوره کارشناسی پیوسته علوم آزمایشگاهی 4 سال و نظام آموزشی آن مطابق آیین نامه آموزشی کاردانی کارشناسی پیوسته و نا پیوسته مصوب شورای عالی برنامه ریزی علوم پزشکی است.

تعداد واحدهای درسی

1. دروس عمومی: 22 واحد

2. دروس پایه: 31 واحد

3. دروس اختصاصی: 61 واحد

4. کارآموزی در عرصه: 16 واحد

5. جمع واحد: 130 واحد

 

 

سرفصل دروس پایه و اختصاصی کارشناسی پیوسته رشته علوم آزمایشگاهی

	عنوان درس		عنوان درس
01	فیزیک عمومی	30	آزمایشگاه انگل شناسی 2
02	آزمایشگاه فیزیک عمومی	31	آسیب شناسی عمومی
03	شیمی عمومی	32	آزمایشگاه آسیب شناسی عمومی
04	آزمایشگاه شیمی عمومی	33	بیوشیمی پزشکی 2
05	بیوشیمی عمومی	34	آزمایشگاه بیوشیمی پزشکی 2
06	آزمایشگاه بیوشیمی عمومی	35	فارماکولوژی
07	زیست شناسی سلولی و ملکولی	36	سم شناسی
08	آناتومی نظری	37	آزمایشگاه سم شناسی
09	آناتومی عملی	38	متون انگلیسی و ترمینولوژی پزشکی
10	فیزیولوژی نظری	39	اصول ایمنی و حفاظت در آزمایشگاه
11	آزمایشگاه فیزیولوژی	40	خون شناسی 1
12	فیزیک حیاتی	41	ازمایشگاه خون شناسی 1
13	بافت شناسی نظری	42	اصول فنی و نگهداری و تجهیزات آزمایشگاهی
14	آزمایشگاه بافت شناسی	43	ایمونوهماتولوژی
15	بهداشت عمومی و اپیدمیولوژی	44	آزمایشگاه ایمونوهماتولوژی
16	روانشناسی عمومی	45	هورمون شناسی
17	کامپیوتر	46	آزمایشگاه هورمون شناسی
18	آمار حیاتی	47	قارچ شناسی پزشکی
19	بیوشیمی پزشکی 1	48	آزمایشگاه قارچ شناسی پزشکی
20	آزمایشگاه بیوشیمی پزشکی 1	49	خون شناسی 2
21	میکروب شناسی عمومی	50	آزمایشگاه خون شناسی 2
22	آزمایشگاه میکروب شناسی عمومی	51	اصول مدیریت و قوانین آزمایشگاه
23	انگل شناسی 1	52	روش های کنترل کیفی در آزمایشگاه بالینی
24	آزمایشگاه انگل شناسی 1	53	باکتری شناسی پزشکی
25	ایمنی شناسی پزشکی	54	آزمایشگاه باکتری شناسی پزشکی
26	آزمایشگاه ایمنی شناسی پزشکی	55	آشنایی با بیماری های داخلی
27	ویروس شناسی پزشکی	56	ژنتیک پزشکی
28	آزمایشگاه ویروس شناسی پزشکی	57	سمینار
29	انگل شناسی 2	58	کارآموزی در عرصه

علوم آزمایشگاهی از جمله رشته هایی است که در بهداشت وکاهش هزینه های درمانی بسیار مؤثر است. زیرا فارغ التحصیل این رشته در مقطع کاردانی با نمونه برداری مدفوع، ادرار و خون وآماده سازی نمونه و آزمایش های مختلف بیوشیمی و هماتولوژی می تواند پزشک را در انتخاب بهترین راه درمان و مقابله با بیماری راهنمایی کند. فارغ التحصیل کارشناسی این رشته نیز می­تواند آزمایش های تخصصی هورمون شناسی یا ایمونولوژی را انجام دهد و مسؤول بخش های مختلف یک آزمایشگاه تشخیص طبی مانند بخش نمونه برداری، انگل شناسی و ادرار، هورمون شناسی، ایمونولوژی و … شود و بر نحوۀ کار و آزمایش های کاردان علوم آزمایشگاهی نظارت کرده و کار او را تأیید نماید.

توانایی های لازم

رشته‌ی علوم آزمایشگاهی به ویژه در مقطع کارشناسی رشته‌ای عملی است و جوانانی که علاقه مند به کار عملی هستند ونسبت به بو یا آزمایش با ادرار ومدفوع حساس نیستند، دراین رشته موفق می­شوند. در ضمن لازم است که دانشجو به دروس شیمی و زیست شناسی علاقه مند باشد. گفتنی است که رشته علوم آزمایشگاهی در کشور ما تا مقطع دکترا به صورت ناپیوسته دانشجو می‌پذیرد.

موقعیت شغلی در ایران

رشته علوم آزمایشگاهی ازجمله رشته هایی است که بازار کار نسبتاً خوبی دارد .زیرا امروزه جامعه ی ما به امر بهداشت وسلامتی پی برده است وبی شک بدون استفاده از آزمایشگاه های تشخیص طبی حفظ سلامت جامعه وجلوگیری از شیوع بیماری های عفونی وآلرژی ها یا مبارزه با بیماری های ژنتیکی امکان پذیر نیست.

از نظر درآمد رشته هایی مثل بینایی سنجی یا فیزیوتراپی از این رشته بهتر هستند.چرا که شما با داشتن لیسانس در رشته فیزیوتراپی و یا بینایی سنجی می توانید مطب زده و برای خوتان کار کنید اما در رشته علوم آزمایشگاهی باید استخدام شوید. ضمن اینکه این رشته ها مشمول قانون خدمت پزشکان و پیراپزشکان نیست.

اما جذابیت های این رشته بسیار زیاد بوده و برای علاقمندان به تحقیق بسیار مناسب می باشد.در واقع دانش علوم آزمایشگاهی دانشی است که دامنه وسیعی از اطلاعات در آن قرار دارد.

وظيفه اصلي رشته علوم آزمايشگاهي شناخت علل ايجاد بيماري هاي مختلف و عوامل ايجاد كننده آنها مي‌باشد. ابزاري كه در تشخيص و درمان بيماري‌هاي مختلف بكار مي‌رود تحت عنوان پاراكلينيك مي‌باشد كه مي‌توان به رشته‌هايي از قبيل راديولوژي، رشته‌هاي توانبخشي و پرستاري اشاره كرد.

در اين رشته مي‌توان به نكته مهمّي اشاره كرد و آن آزمايشگاه‌هاي مجهز است كه طي سال‌هاي اخير توسط بخش دولتي و خصوصي گسترش يافته و زمينه مناسبي را براي اشتغال در اين رشته فراهم نموده در حال حاضر اين رشته در دو مقطع كارداني و كارشناسي ناپيوسته در اغلب دانشگاه هاي علوم پزشكي كشور دانشجو مي‌پذيرد.

از آنجا كه مهمترين محل اشتغال فارغ‌التحصيلان اين رشته، آزمايشگاه هاي تشخيص طبي است، به معرفي بخش‌هاي مختلف يك آزمايشگاه تشخيص طبي پرداخته مي‌شود.

بخش‌هاي موجود در يك آزمايشگاه تشخيص طبي عبارتند از:

• بخش پذيرش و جواب دهي.

• بخش نمونه برداري.

• بخش بيوشيمي.

• بخش هماتولوژي و بانك خون.

• بخش ميكروب شناسي و قارچ شناسي.

• بخش انگل شناسي و ادرار.

• بخش هورمون شناسي.

• بخش سم شناسي و گاز‌هاي خوني.

• بخش پاتولوژي و ستيولوژي.

• بخش ايمونولوژي.

درباره تأسيس آزمايشگاه تشخيص پزشكي گفتني است كه درحال حاضر بر اساس مجوز وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، كساني حق تأسيس آزمايشگاه تشخيص پزشكي دارند كه در يكي از رشته‌هاي پاتولوژي يا علوم آزمايشگاهي داراي درجه دكتراي حرفه‌اي باشند.

كساني كه داراي تخصص پاتولوژي هستند افرادي هستند كه داراي درجه دكتراي حرفه‌اي پزشكي هستند و افراد ديگر كه داراي درجه دكتراي حرفه‌اي علوم آزمايشگاهي يا آزمايشگاه باليني هستند، افرادي هستند كه در گذشته در رشته‌هاي مختلف پزشكي مثل باكتري شناسي، بيهوشي و. . . تحصيل كرده‌اند و اكنون تحصيلاتي در حد دكتري دارند و يا كساني هستند كه در گذشته در رشته علوم آزمايشگاهي مدرك دكتراي حرفه‌اي گرفته‌اند.

اين رشته از نظر كاربرد و بازاركار، يكي از رشته‌هاي خوب گروه پزشكي است. زيرا با توجه به توسعه و اهميت امر بهداشت و زمينه مناسب كاري، اغلب فارغ‌التحصيلان اين رشته به راحتي وارد بازاركار مي‌شوند.  کار و تحصيل در اين رشته به دليل خطر بالاي آلودگي محيط آزمايشگاه ها نيازمند توجه و دقت بالائي است.

در پايان قابل‌ ذكر است كه اين رشته به دليل نياز به امكانات و وسائل، يكي از رشته‌هاي پرهزينه است. البته در دانشگاه هاي علوم پزشكي كشور، اغلب وسائل و امكانات در اختيار دانشجويان قرار مي‌گيرد.